Μαρία ΚαρχιλάκηΗ Ελβετία έχει πολλές ιδιαιτερότητες. Είναι, για παράδειγμα, μια χώρα ουδέτερη. Δεν παίρνει μέρος σε ένοπλη σύρραξη παρά μόνον αν της επιτεθούν. Μέλος του ΟΗΕ έγινε μόλις το 2002. Μέλος, όμως, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρότι περιβάλλεται απ’ αυτήν κι είναι ο κυριότερος εμπορικός της εταίρος, ουδέποτε (κατα)δέχτηκε να γίνει. Είναι επίσης μια άμεση δημοκρατία. Γι αυτό και τα δημοψηφίσματα είναι πολύ συχνά στο πολιτικό της σύστημα.
Μ’ ένα τέτοιο δημοψήφισμα που λες, η Ελβετία απέρριψε το 2001 την έναρξη ενταξιακών συνομιλιών με την ΕΕ. Χάρη σε διμερείς συνθήκες, ωστόσο, έχει στενές σχέσεις με την Κοινή Αγορά κι ακόμη πιο στενές από το 2005 και μετά με την ένταξή της στην Σένγκεν, δηλαδή τη συμφωνία-θεμέλιο για μια Ευρώπη χωρίς σύνορα. Εννοείται πως η ένταξή της αυτή αποφασίστηκε με δημοψήφισμα, όπως με ακόμα ένα δημοψήφισμα εκείνη την ίδια χρονιά, οι Ελβετοί αποφάσισαν ν’ ανοίξουν την αγορά εργασίας τους στην ΕΕ.
Και τώρα, ειδικά σ’ αυτό το τελευταίο, δηλαδή το άνοιγμα της αγοράς εργασίας, λένε basta. Μ’ ένα καινούργιο δημοψήφισμα, φυσικά.
Ως γνωστόν, basta στα ιταλικά σημαίνει φτάνει, τέλος. Κι αυτοί που βροντοφώναξαν φτάνει με τους Ευρωπαίους που έρχονται να δουλέψουν εδώ ήταν οι Ελβετοί του ιταλόφωνου καντονιού Ticino. Το δικό τους ήταν το υψηλότερο ποσοστό υπέρ του ΝΑΙ στην επιβολή ποσοστώσεων στον αριθμό των μεταναστών από την ΕΕ: 68,3%.
Γιατί άραγε;
Το Ticino είναι πολύ κοντά στο Μιλάνο. Άνετα το εντάσσεις στην ευρύτερη περιοχή του. Ο πληθυσμός του είναι 340.000 κάτοικοι. Καθημερινά περί τους 56.000 Ιταλούς διασχίζουν πρωί – βράδυ τα σύνορά του. Έρχονται δηλαδή στο Ticino που είναι η δουλειά τους και με το τέλος του ωραρίου φεύγουν για να επιστρέφουν στα σπίτια τους στην Ιταλία. Σαν να μένεις στο Μαρκόπουλο και να πηγαίνεις για δουλειά στον Πειραιά.
Μόνο που λίγο πριν φτάσεις στο γραφείο ή όπου αλλού δουλεύεις πρέπει να περάσεις έναν τυπικό έως αδιάφορο συνοριακό έλεγχο στο πέρασμα του Chiasso που βλέπεις στη μικρή φωτογραφία δεξιά. Οι λόγοι υπέρ του πλαφόν στη μετανάστευση από την ΕΕ που επικαλούνται οι Ελβετοί του Ticino ποικίλουν: από τη δουλειά που δεν βρίσκουν οι ίδιοι γιατί οι Ιταλοί είναι πολύ φθηνότεροι και αυτούς προσλαμβάνουν πλέον οι επιχειρήσεις έως την αυξημένη κίνηση και το μποτιλιάρισμα στους δρόμους. Η αλήθεια είναι ότι οι μισθοί είναι πολύ καλύτεροι στην Ελβετία απ’ ότι στην Ιταλία. Υπεύθυνος καταστήματος που στη γειτονική Λομβαρδία της Ιταλίας παίρνει 1100 ευρώ το μήνα, στο Ticino μπορεί να πάρει μέχρι και 3100. Ο ίδιος εργαζόμενος, επίσης, θα δεχτεί να πληρωθεί λιγότερο από έναν Ελβετό συνάδελφό του αρκεί να έχει δουλειά. Διότι μην ξεχνάς ότι κρίση και ανεργία δοκιμάζουν σκληρά τις αντοχές του κόσμου στην Ιταλία.
Ο Πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου του Ticino, Luca Albertoni, που ψήφισε κατά του πλαφόν, επιμένει ότι είναι ελάχιστοι οι προσοντούχοι μεταξύ του τοπικού πληθυσμού γι αυτό και οι τοπικές επιχειρήσεις -κυρίως τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια- απασχολούν και βασίζονται στο ξένο δυναμικό. Όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα με το δημοψήφισμα, λέει, η αβεβαιότητα είναι πλέον η μόνη βεβαιότητα.
Το Τicino έχει παράδοση την τελευταία 20ετία στον ευρωσκεπτικισμό. Σε όλα τα δημοψηφίσματα για τις σχέσεις με την ΕΕ εκφράζει τις πιο αρνητικές κι αδιάλλακτες θέσεις. Μήπως, λοιπόν, αυτό το επαναλαμβανόμενο μοντέλο συμπεριφοράς κρύβει κάτι βαθύτερο από την αγωνία για τους μισθούς και τη δυσφορία για το…μποτιλιάρισμα; Μήπως, επίσης, όλο αυτό το γενικότερο όχι στην Ευρώπη των Ελβετών λέει και δείχνει άλλα;
Ναι, λένε κάποιοι αναλυτές. Να πως συμπυκνώνει μια τέτοια θεωρία στο περιοδικό Spiegel ο David Nauer.
Οι Ελβετοί δεν θέλουν να μοιράζονται τον πλούτο τους με τους μετανάστες, παρότι οι μετανάστες έχουν συνεισφέρει τα μέγιστα στη συσσώρευσή του. Δεν θέλουν, διότι έχουν αναγάγει την οικονομική υπεροχή σε εθνικό χαρακτηριστικό της Ελβετίας, μιας χώρας που κατ’ ουσίαν στερείται εθνικής ταυτότητας. Αυτοί δε από τους οποίους θέλουν κυρίως να διαφοροποιηθούν είναι οι όμοιοι: ο Γερμανός της Γερμανίας, ο Γάλλος της Γαλλίας, ο Ιταλός της Ιταλίας. Γι αυτό άλλωστε συγκρότησαν την Ελβετία. Διότι οι γερμανόφωνες περιοχές δεν ήθελαν ν’ ανήκουν στη Γερμανία, ούτε οι γαλλόφωνες στη Γαλλία, ούτε οι ιταλόφωνες στην Ιταλία. Επειδή, όμως δεν τολμούν να τα πουν αυτά ανοιχτά, προφασίζονται τα περί…στρες συνωστισμού στο οποίο εντάσσουν την αυξημένη κίνηση στους δρόμους, τα γεμάτα τρένα, τα ακριβά ενοίκια κ.ο.κ.
Όπως και νάχει -ο κύβος ερρίφθη. Η συνέχεια, δίχως αμφιβολία, θα είναι ενδιαφέρουσα και μάλλον περιπετειώδης. Διότι, βλέπεις, δεν έχει να κάνει μόνο με το basta. Έχει να κάνει και με το τίμημά του…
Dispatches